Գործունեություն

1907 Սամվել Գրիգորյանը ծնվել է ներկայիս Արցախի Ասկերանի շրջանի Շոշ գյուղում (այն ժամանակ ներառված էր ցարական Ռուսաստանի Ելիզավետպոլի նահանգի Շուշի գավառական կենտրոնի կազմի մեջ; սովետական շրջանում՝ Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզում՝ Շուշիքենդ անվան տակ) 1907թ․ ապրիլի 22-ին։ Հայրը՝ Հովհաննես Բալայի Իսրայելյանը, դարբին էր; մայրը՝ Մարգարիտ Աղվանյանը։ Ս․ Գրիգորյանը միջնակ զավակն էր, ուներ երկու քույր։

1921 ՌԿ(բ)Կ Կովկասյան բյուրոյի հուլիսի 5-ի նիստը առանց քննարկելու և քվեարկու¬թյան դնելու, կամայականորեն որոշում է Լեռնային Ղարաբաղը միացնել Ադրբեջանին։

1922 Տասնհինգամյա Սամվելը տեղափոխվում է արդեն սովետական Բաքու։ Այստեղ նա աշխատում է որպես ցրիչ «Совнархоз»-ում (ժող․ տնտեսության խորհուրդ)։ Խորհուրդը գտնվում էր Խագանի փողոցի այն շենքում, որտեղ տարիներ անց տեղակայվելու էր Ադրբեջանի գրողների միությունը․․․ «Արդեն այդ տարիներին երիտասարդը երազում էր պոեզիայի մասին, չնայած դեռևս ինքը գրել չէր համարձակվում: Նրա կուռքերն էին Հովհաննես Հովհաննիսյանը, Եղիշե Չարենցը, Ավետիք Իսահակյանը, բայց ամենից առաջ ՝ մեծ Հովհաննես Թումանյանը» (Каспаров Сурен Данилович, писатель «Самвел Григорян», (о поэте и его творчестве в честь 75-летия), Язычи, Баку, 1982), որին մինչև կյանքի վերջ համարում է իր ուսուցիչը։

1924 Սամվելի կյանքում առաջին բանաստեղծությունը, իբրև նրա հոգու ճիչ, ծնվեց հենց Հ․ Թումանյանի մահվան կապակցությամբ (1924թ.)։ Այն որևէ տեղ չէր տպագրվել։ Երիտասարդ Սամվելն այն կարդաց Բաքվում հայ մեծ բանաստեղծի մահվանը նվիրված սգո հանրահավաքի ժամանակ:
«Նրա առաջին բանաստեղծությունը տպագրվել է «Վիշկա» հանդեսում, որը հեղինակը գրել է Մյասնիկյանի, Աթաբեկյանի և Մոգիլևսկու ողբերգական մահվան առթիվ։ Գրական մկրտությունից հետո «Կոմունիստ» հայերեն թերթում սիստեմատիկաբար սկսում են լույս տեսնել նրա բանաստեղծությունները» (Վլադիմիր Իսահակյան «Սամվել Գրիգորյանի պոեզիան», «Յազըչը» հրատարակչություն, Բաքու, 1982)։

1925-1929 Սամվելը ընդունվում և սովորում է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետում։

1927-1928 «Իմ գրական կյանքում բախտորոշ դեր է խաղացել Եղիշե Չարենցը» , — գրում է Ս․ Գրիգորյանը։ 1927 – 1928 թթ․ Չարենցը կարճ ժամանակով ղեկավարել է Բաքվում հրատարակվող հայերեն «Կոմունիստ» թերթի գրական-գեղարվեստական բաժինը։ «Մի օր մեծ բանաստեղծը իր մոտ է հրավիրում «Կոմերիտ» Սամվելին (այն ժամանակ Սամվել Գրիգորյանը այս մականունով էր ստորագրում իր բանաստեղծությունները)»2, կարդալով խմբագրություն ուղարկած նրա ոտանավորները։ «Մեծ բանաստեղծը «Կոմերիտ» Սամվելին խորհուրդ է տալիս հրաժարվել շատ ածականներ գործածելուց, ինչպես նաև երկարաշունչ բանաստեղծություններ գրելուց։ Չարենցի հետ ունեցած այս բախտորոշ հանդիպումից հետո Գրիգորյանի բանաստեղծական աշխարհում բեկում է սկսվում։» (Սամվել Գրիգորյան․ «Նվիրական անուններ», Բաքու, 1974):

1929 Սամվելը ավարտում է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը։ Այդ տարում նա նաև ամուսնանում է Մարիամ Հովհաննիսյանի հետ, ում հետ նրան մինչև կյանքի վերջը կապում է մեծ սերը, ում նա նվիրել է իր լիրիկական ստեղծագործությունների մեծ մասը։

1934 Լույս է տեսնում բանաստեղծի անդրանիկ ժողովածուն «Լիրիկական հույզեր» խորագրով։

1936 Բանաստեղծը փորձում է ստեղծագործել այլ ժանրերում, մշակելով արևելյան լեգենդները, բալլադները։

1936 թ․ լույս տեսավ «Բիբի-Հեյբաթ» արևելյան լեգենդը։ Վլադիմիր Իսահակյանը «Սամվել Գրիգորյանի պոեզիան» մենագրության մեջ («Յազըչը» հրատարակչություն, Բաքու, 1982) բարձր է գնահատում Գրիգորյանի այդ ժանրի գործերը․ «Սամվել Գրիգորյանը սովետահայ պոեզիայի սակավաթիվ ներկայացուցիչներից է, որոնք իրենց ուժերը փորձել են այդ բնագավառում և հասել որոշակի հաջողության։ Նրա «Բիբի-Հեյբաթ» և «Խարդավանքի և սիրո ամրոցը» լեգենդները իրավամբ կարող են սովետահայ պոեզիայի նվաճումներ համարվել։»

1937 Ս․ Գրիգորյանը գրեց «Ծաղկիր ազատ իմ Հայրենիք» բանաստեղծությունը։ Բանաստեղծության խոսքերով կոմպոզիտոր, խմբավար, հայ ազգային էստրադայի, ջազի հիմնադիր Արտեմի Այվազյանը գրեց քայլերգի երաժշտությունը։ Երգը լայն տարածում գտավ Սովետական Հայաստանում, կատարվում էր ՀՀ ջազ, այլ նվագախմբերի կողմից, տարածվեց պիոներական ճամբարներում, դառնալով պիոներների քայլերգը, կատարվում էր պաշտոնական արարողակարգերում։

Այդ երգի բառերը բազմիցս տպագրվել էին տարբեր թերթերում, ամսագրերում և՛ Սովետական Միությունում, և՛ արտասահմանյան հայկական տպագիր մամուլում, օրինակ՝ «Երիտասարդ Հայաստան» խորագրով Սոցիալ-Դեմոկրատ Հնչակյան կուսակցության Ամերիկայի 1953թ. հրատարակությունում։
Երգը կատարվում էր նաև Սովետական Հայաստանը ներկայացնող, պատվավո հյուրերի հյուրընկալության պատվավոր արարողությունների ժամանակ։ Օրինակ՝ Գերաշնորհ Արտավազդ Արքեպիսկոպոսի Կրընոպլ (Կենտրոնական Ֆրանսիա, Ալպեաններու մայրաքաղաք) այցելության ժամանակ։ Տես ավելին…
Գրիգորյանը շարունակում է մշակել լեգենդները։ Իրար հետևից նրա գրիչի տակից դուրս են գալիս «Խարդավանքի և սիրո ամրոցը», «Պարտված մահը», «Թիթեռ» լեգենդները։

1938 Ս․ Գրիգորյանը առաջին փորձն է անում մեծ կտավի ստեղծագործությունների ասպարեզում և գրում է իր առաջին պոեմը՝ «Խիզախում»։

1939 Ս․ Գրիգորյանը ընդգրկվում է ՍՄԿԿ շարքերը։

1940 Հայրենական մեծ պատերազմից առաջ Ավետիք Իսահակյանը Նաիրի Զարյանի հետ այցելում է Բաքու, որտեղ նրա պատվին կազմակերպվում է մեծարման երեկո։ Երեկոն սկսվելուց առաջ Գրիգորյանը մոտենում է Վարպետին, զրուցում նրա հետ և հայտնում, որ նրան բանաստեղծություն է նվիրել, պիտի կարդա։ «Կա՞րճ է, թե երկար», — հարցնում է Վարպետը։ «Մի քիչ երկար է», — լինում է պատասխանը։ Իսահակյանը խորհուրդ է տալիս խուսափել երկարաշունչ բանաստեղծություններ գրելուց (Սամվել Գրիգորյան․ «Նվիրական անուններ», Բաքու, 1974)։ Այդպես սկսվում է կարճ բանաստեղծություններ գրելու դժվարին փորձաշրջանը։

1943 Ս․ Գրիգորյանը ընտրվում է Ադրբեջանի գրողների միության հայկական մասնաճյուղի քարտուղար։

1944 Հրատարակվում է Ս․ Գրիգորյանի «Մոր սիրտը» ժողովածուն, որն արժանանում է Ավ․ Իսահակյանի խրախուսանքին։

1948 Գրիգորյանը իր ուժերը փորձել է նաև դրամատուրգիայի բնագավառում։ Նա գրել է «Գայանե» պիեսը, որը առաջին անգամ 1948թ․ բեմադրվել էր Բաքվում, իսկ հետո նաև Կիրովաբադում, Ստեփանակերտում։

1956-ից — 1981  Սամվել Գրիգորյանը «Գրական Ադրբեջան»  հայալեզու գրական հանդեսի գլխավոր խմբագիրն է։

1958 Երևանում տպագրվում է Ս․ Գրիգորյանի բանաստեղծությունների ժողովածուն՝ «Կրակներ», Հայպետհրատ, Երևան, 1958

1959 — 1985 Յոթ անգամ ընտրվել է Ադրբեջանական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր, որից երեք անգամ նաև հանրապետության Գերագույն խորհրդի նախագահության անդամ։

1967 -1977 Ս․ Գրիգորյանը նախագահում է Ադրբեջանի գրողների միության հայկական մասնաճյուղը։

1969 հրատարակվել է բանաստեղծի ստեղծագործությունների երկհատորյակը։

1970 Ս․ Գրիգորյանին շնորհվում է Ադրբեջանական ԽՍՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչի կոչումը:

1972 Մոսկվայում «Сов. писатель» հրատարակչությունը հրատարակել է Ս․ Գրիգորյանի լավագույն բանաստեղծությունների «Падает снег» ժողովածուն։ Դա բանաստեղծի ռւսերեն թարգմանությամբ երկրորդ ժողովածուն է։

1974 հրատարկվում է է բանաստեղծի հուշերի գրքույկը՝ «Նվիրական անուններ» խորագրով (Գյանջլիք, Բաքու, 1974)։ Բանաստեղծը կիսվում է ընթերցողի հետ գրականության և արվեստի անվանի գործիչների հետ իր հանդիպումների, բարեկամության մասին հուշերով, ներառյալ՝ Ավ․ Իսահակյանի, Ալ․ Շիրվանզադեի, Հովհ․ Աբելյանի, Հովհ․ Հովհաննիսյանի, Ե․ Չարենցի, Թ․ Հուրյանի, մի շարք ուրիշների։

1977 ապրիլի 26-ին ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահության հրամանագրով սովետական գրականության զարգացման ասպարեզում վաստակի համար և յոթանասունամյակի կապակցությամբ գրող Սամվել Հովհաննեսի Գրիգորյանը պարգևատրվել է Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշանով։

1984 նոյեմբերի 26-ին Ադրբեջանի ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի նախագահության հրամանագրով Սամվել Հովհաննեսի Գրիգորյանին շնորհվել է Ադրբեջանական ԽՍՀ ժողովրդական բանաստեղծ կոչումը՝ բազմազգ սովետական գրականության զարգացման գործում մեծ վաստակի համար։

1987 Հոբելյանական երեկո, նվիրած Ադրբեջանի ժողովրդական բանաստեղծ Սամվել Գրիգորյանի 80-ամյակին, տեղի է ունեցել Ադրբեջանի պետական ֆիլարմոնիայի դահլիճում մայիսի 15-ին։ Դրա մասին հայտարարությունը, ինչպես նաև Նարիման Հասանզադեի կողմից գրած «Слово о народном поэте» խորագրով բանաստեղծի անցած ուղուն նվիրված հոդվածը տպագրվել էին «Бакинский рабочий» Նօ 112 թերթում, մայիսի 15 1987թ․, էջ 4-րդ։ Մեծարման երեկոյի ընթացքում արդեն հիվանդ բանաստեղծը մոտ մեկ ժամ անըդմեջ արտասանեց իր բանաստեղծությունները՝ երիտասարդի ոգևորությամբ։

1987 հունիսի 7-ին հայ բանաստեղծ Սամվել Գրիգորյանը կնքեց իր մահկանացուն։ Բանաստեղծին հանդիսավոր արարողակարգով հանձնեցին հողին Բաքվի պատվո հողարկավորությունների նրբանցքում։

1988 Բաքվում սկսվեցին հակահայկական ցույցեր, իսկ նոյեմբեր-դեկտեմբերին ազերների կողմից իրականացվեցին հայերի ջարդերը, պղծվեցին հայկական գերեզմանները, ներառյալ՝ պատվո նրբանցքում հողարկավորվածների․․․