Սամվել Գրիգորյան

«Սամվել Գրիգորյան-բանաստեղծի կյանքը սովետահայ պոեզիայի սկզբնավորման, աճման ու զարգացման կենդանի պատմություն է։ Նա իր պոետական առաջին քայլերն արել է սովետական պետության արշալույսին ու աճել ու հասունացել է մեր հասարակարգի հզորացմանը զուգընթաց։»

Վլադիմիր Իսահակյան, «Սամվել Գրիգորյանի պոեզիան», Յազըչը հրատարակչություն, Բաքու, 1982, էջ 11

Ս․ Գրիգորյանի գրական վաստակի, նրա անցած ստեղծագործական ուղու և սովետահայ պոեզիայի զարգացմանը մատուցած ծառայությունների մասին գրել է գրականագետ Համո Ամիրխանյանը․
«․․․Եվ եթե այսօր Սամվել Գրիգորյանը ճանաչվում է որպես սովետահայ պոեզիայի զարգացման գործում իր արժանի բաժինը մտցրած բանաստեղծ, ապա նա դրան հասել է տևական, քրտնաջան աշխատանքով, տարեցտարի աղյուսը աղյուսի վրա դնելով՝ աստիճանաբար բարձրացրել է իր ստեղծագործական շենքը»

(Ս․ Գրիգորյան, «Ջինջ հորիզոններ» գրքի առաջաբան, Բաքու, 1955, էջ 3)։

Ս․ Գրիգորյանը հիմնականում քնարական բանաստեղծ է։
«Բազմազան է նրա պոեզիայի թեմատիկան․ հայրենիք և հայրենասիրություն, ժողովուրդրների բարեկամություն և ինտերնացիոնալիզմ, սոցիալիստական աշխատանք ու աշխատավոր մարդու փառաբանում, մարդը իր մտորումներով ու ապրումներով, մայրական սեր ու սիրած էակ։ Ինչի մասին էլ գրել է պոետը, միշտ ձգտել է քայլել կյանքին համընթաց։ Նրա ստեղծագործություններում պատկերված են մեր ժողովրդի կյանքում տեղի ունեցող վիթխարի իրադարձությունները»։
«Նրա ստեղծագործությունները հագեցած են մեղմ քնարերգությամբ ու խոհականությամբ և միաժամանակ ունեն հասարակական հնչեղություն»։

Վ․ Իսահակյանը («Սամվել Գրիգորյանի պոեզիան», Յազըչը հրատարակչություն, Բաքու, 1982)

1953-ին Գրիգորյանը Երևանում, գրողների տանը, հանդիպել է Ավ․ Իսահակյանին։ Վարպետը կարդացել է նրա «Մոր սիրտը» ժողովածուն և հավանել։ Ապա կարդալով « Հայրենի լեռներ» բանաստեղծությունը՝ «Կապված եմ ձեզ հետ հազար կապերով, Ձուլված ձեր քարին, հողին ու ջրին» տողերը, շշնաջացել է․ «Լավ է, շատ լավ է, հող կա, քար կա, ջուր կա, — և դիմելով Գրիգորյանին ասել է՝ «Քո կաղնին ինձ շատ հուզեց (Ս․ Գրիգորյանի «Կաղնին» բանաստեղծության մասին էր – Կ․ Ա․) և ասեմ, թե ինչու․․․․» Իսահակյանը պատմեց Գյումրիում իրեն հարազատ մենավոր ծառի և նրա հետ կապված իր հույզերի մասին․․․ հետո՝ ամփոփեց․ «ապրած հուզմունք է, դրա համար էլ բանաստեղծությունդ հաջող է ստացվել»։ Անշուշտ, Վարպետի այս գնահատականը պատիվ է բերում Գրիգորյան- բանաստեղծին։
Գրականագետ Վ․ Մնացականյանը գրել է․ Գրիգորյանի «լավագույն բանաստեղծությունները հարուստ ասոցիացիաներ են առաջացնում, ստիպում ընթերցողին դուրս գալ ասվածի շրջանակներից, խորհել իր տեսածի ու ապրածի մասին»։

(«Գրական Ադրբեջան”, Բաքու, 1958, Նօ 2, էջ․99)։

«Ինչպես կյանքում, այնպես էլ արվեստի մեջ կան մարդիկ․ որոնք սիրում են քայլել ուրիշի ոտնահետքերով, երբեմն ներկայացնելով դրանք որպես իրենցը։ Ժամանակը միշտ էլ խստորեն է պատժում դրանց, պահելով միայն այն, ինչ նոր է, թարմ ու գեղեցիկ։ Սամվել Գրիգորյանը մեկն է այն բանաստեղծներից, որ ունի սեփական ոտնահետքեր, որոնք կեղծված չեն, և անհնարին է շփոթել ուրիշների հետ»։

(Վ․ Մնացականյան, «Գրական Ադրբեջան”, Բաքու, 1958, Նօ 2, էջ․96)

«Գրիգորյանը հայրենասեր է․ հայրենիքի սերը բարձր է ամեն ինչից։ Հայրենիքի սերը կենարար օդ է բանաստեղծի համար, նրանով է նա շնչում ու ապրում։ Բանաստեղծի համար հայրենիքն սկսվում է հարազատ ծննդավայրից՝ Շուշիքենդից (այժմ՝ Շոշ, Արցախ) և աստիճանաբար ընդարձակվելով դառնում է մի մեծ ու հզոր, հպարտ ու անպարտ երկիր։» «Սամվել Գրիգորյանի ստեղծագործություններում հայրենիքը, մայրը, սիրած աղջիկը հանդես են գալիս որպես կուռ ու միասնական մի ամբողջություն։»
«Սամվել Գրիգորյանը բանաստեղծական բարձր կուլտուրա ունեցող պոետ է։ Այդ են վկայում Ղարաբաղի բնությունը գովերգող նրա ստեղծագործությունները։»
Վլադիմիր Իսահակյան, «Սամվել Գրիգորյանի պոեզիան», Յազըչը հրատարակչություն, Բաքու, 1982
«Եթե ճիշտ է, որ բնությունը երկրորդ անգամ վերակենդանանում է գեղարվեստի մեջ, ապա Ս․ Գրիգորյանի մասին կարող ենք ասել՝ Ղարաբաղի բնությունը իր երկրորդ կյանքն է ստանում նրա պոեզիայում»

Ս․ Սողոմոնյան («Գրական Ադրբեջան”, Բաքու, 1964, Նօ 2, էջ․80)

«Ռուսական բանաստեղծ Ֆետը մի առիթով գրել է․ «Поэт – тот, кто в предмете видит то, что без его помощи другой не увидит»․ Ի պատիվ Գրիգորյանի ուզում ենք նշել, որ նա պատկանում է հենց Ֆետի նշած բանաստեղծների շարքին։ Բնության միջոցով Գրիգորյանը շնչավորում ու կյանքի է կոչում իրեն հուզող բազում ու բազում հարցեր։»

Վլադիմիր Իսահակյան, «Սամվել Գրիգորյանի պոեզիան», Յազըչը հրատարակչություն, Բաքու, 1982

Գրիգորյանը «ընդամենը երկու-երեք քառատողում բնության որևէ պատկեր կամ սիրո այս կամ այն պահը իմաստավորելու հետաքրքիր հնարքների է դիմում՝ չծանրաբեռնելով խոսքը»։

Ս․ Արզումանյան («Գրական թերթ”, Երևան, 18 մայիսի, 1962)։

«Սամվել Գրիգորյանի բանաստեղծությունները՝ գրված պարզ, հստակ լեզվով, լակոնիկ կերպով արտահայտող խորը մտքեր, վերապրած և էմոցիոնալ, սերտ կապված են Հայրենիքի կյանքին, սնվում են նրա բուն բնությունից, սարերից և գետերից, հողից և բուսականությունից»։

Կ. Տարիվերդիևա, «Մեծ բարեկամության երգիչը/ПЕВЕЦ ВЕЛИКОЙ ДРУЖБЫ, ռուս.»։ «Վիշկա»/«Вышка», մայիսի 15, 1987 թ., No112 (1791),։ газета ЦК КП Азербайджана

Բանաստեղծը գրել է նաև մեծ կտավի գործեր՝ բալադներ, պոեմներ, լեգենդներ։
Ստեղծագործությունների ժողովածուների ցանկը տես այստեղ․․․․
Ս․ Գրիգորյանի ստեղծագործությունների ռուսերեն թարգմանությունները ամփոփվել են մի շարք ժողովածուներում՝ տես այստեղ․․․․։ Նրա ստեղծագործությունները թարգմանվել են ռուս անվանի բանաստեղծների կողմից՝ Վ․ Զվյագինցևայի, Ն․ Գրեբնևի, Պ․ Սորինի, և այլոց։
Ս․ Գրիգորյանը իր ուժերը փորձել է նաև դրամատուրգիայի բնագավառում։ Նա գրել է «Գայանե» պիեսը, որը ժամանակին բեմադրվել է Բաքվում, Կիրովաբադում, Ստեփանակերտում։

Ս․ Գրիգորյանը գրել է նաև բազմաթիվ ակնարկներ, հրապարակախոսական հոդվածներ, հուշագրություններ, մի շարք արժեքավոր հոդվածներ՝ պոեզիայի մասին։ «1974 թ․ հրատարակվել է բանաստեղծի «Նվիրական անուններ» հուշերի գրքույկը, որտեղ հեղինակը հյութեղ լեզվով մտերմիկ զրույց է վարում ընթերցողի հետ, պատմելով հայ, այնպես էլ ադրբեջանական գրականության ու արվեստի անվանի ներկայացուցիչների» հետ իր ունեցած բարեկամության ու հանդիպումների մասին (Ավ․ Իսահակյան, Ալ․ Շիրվանզադե, Հովհ․ Աբելյան, Հովհ․ Հովհաննիսյան, Ե․ Չարենց, Թ․ Հուրյանի, Ս․ Վուրղուն, Ջ․ Ջաբարլի, և այլք)։

«Գրական հեղինակություն էր և գրական շարժման ղեկավար»։ «Ասում են, բանաստեղծի կենսագրությունը պետք է որոնել նրա պոեզիայում։ Ճշմարիտ խոսք է։ Սամվել Գրիգորյանի կենսագրությունը հայրենիքին անմնացորդ նվիրվածության մեջ է, Ղարաբաղի հող ու ջրի սրբությունը հաստատող երգերի մեջ, մարդուն մեծարելու, մարդկայինով իր ներսն ու դուրսը չափելու մեջ»։

Վ. Մնացականյան, «Վերջին ճանապարհը»։ «Գրական թերթ», հունիսի 19, 1987 թ․, No 25 (2841)։ Հայաստանի գրողների միություն։ )

Ս․ Գրիգորյանը նաև հասարակական անխոնջ գործիչ էր։ Նա հինգ անգամ ընտրվել էր Բաքվի քաղաքային սովետի դեպուտատ, վեց անգամ՝ Ադրբեջանական ՍՍՀ Գերագույն սովետի դեպուտատ, իսկ 9-րդ նստաշրջանին ընտրվել էր Ադրբեջանական ՍՍՀ Գերագույն սովետի նախագահության անդամ։
Սովետական կառավարությունը բարձր էր գնահատել բանաստեղծ ու հասարակական գործիչ Սամվել Գրիգորյանի ծառայությունները։ Նրան շնորհվել են բազմաթիվ կոչումներ, շքանշաններ, մեդալներ, պատվոգրեր։ տես այստեղ․․․․
Նա աշխատել է Ադրբեջանի ԽՍՀ-ի Մինիստրների Խորհրդի Ռադիոկոմիտեում, ղեկավարել է տեղական ռադիոթողարկումների բաժինը, եղել է հայերեն լեզվով թողարկումների խմբագիրը։
1939 թվականից եղել է ԽՄԿԿ անդամ։
1943 թվականից՝ Ադրբեջանի գրողների միության հայկական սեկցիայի քարտուղարն էր, իսկ 1967 թ.-ից՝ նախագահում էր նշված ստորաբաժանումը։

Սամվել Գրիգորյանը ղեկավարել, խմբագրել և վարել է հայերեն լեզվով Ադրբեջանի հեռուստատեսությամբ երբեմնի հեռարձագվող հաղորդումները։

Սամվել Գրիգորյանը մեծ ավանդ ունի նաև թարգմանչական բնագավառում։ Նա թարգմանել է Պուշկինից, Լերմոնտովից, Շևչենկոյից, Ռայնիսից, Մեժելայտիսից, Համզատովից և այլ բանաստեղծներից։ Բայց ամենից շատ և ամենից լավ Գրիգորյանը թարգմանել է ադրբեջանական գրականությունից. սկսած Նիզամուց, Ֆիզուլուց, Վագիֆից, Աշուղ Ալեսկերից, Վուրղունից մինչև ժամանակակից ադրբեջանական պոեզիայի ամենակրտսեր ներկայացուցիչը։ Գրիգորյանը այս բանաստեղծների ստեղծագործությունները ներկայացրել է հայ ընթերցողին՝ վարպետ թարգմանությամբ։ Գրիգորյան- բանաստեղծը հրատարակել է «Հարազատների աշխարհում» (1964 թ․) ժողովածուն, որտեղ տեղ են գտել Ադրբեջանի դասական շատ բանաստեղծների ստեղծագործությունները։
Այս բնագավառում Գրիգորյանի կյանքի գործն է եղել մի այլ կլասիկի՝ Միրզա Ալեքպեր Սաբիրի ստեղծագործությունների և ադրբեջանական ժողովրդական բանահյուսական ժառանգության՝ բայաթիների, անզուգական թարգմանությունը։ Սաբիրի ստեղծագործությունների անվանի բանաստեղծի թարգմանությամբ երկու անգամ հրատարակվել են Երևանում։

«Однажды Самвел Аванесович рассказал, как он изучал персидский алфавит (Сабир написал все свои стихи на этом алфавите), каких это стоило огромных трудностей. Именно поэтому Сабир в переводе Самвела Григоряна не утратил ничего из оригинала.»

                                                             Нариман Гасанзаде, Слово о народном поэте

«Стихи великого поэта-демократа были переведены с таким блеском, с таким мастерством, что Акпер Ереванлы в одной из своих книжек указал: «Кажется, будто Сабир сам написал их по-армянски».
С. Каспаров, <<Самвел Григорян>>, Язычы, Баку, 1982

Մոտ 1000 բայաթի է թարգմանել բանաստեղծը, «իրեն հատուկ փայլով ու հմտությամբ, թարգմանչական մաքրությամբ և անձեռնամխելիությամբ խնամքով պահպանելով դրանց անգին հոգևոր ու գեղագիտական հարստությունը։»
С. Каспаров, <<Самвел Григорян>>, Язычы, Баку, 1982

<<Когда-то Ованес Туманян писал Валерию Брюсову, что даже о хорошем переводе поэтического произведения говорят, что это роза под стеклом. <<Роза видна, но аромата ее не чувствуешь. Сколько нужно искусства, умения, чтобы перевод не только передал своеобразную форму подлинника, но и его неповторимый аромат. И вместе с тем – сколько любви!>>
Эти слова великого национального поэта Армении невольно вспоминаешь, читая переводы Самвела Григоряна. >>
С. Каспаров, <<Самвел Григорян>>, Язычы, Баку, 1982

Ս․ Գրիգորյանի թարգմանչական արհեստը ժամանակին բարձր է գնահատել նաև Վարպետը՝ Ավետիք Իսահակայանը։